ჟურნალი ნომერი 4 ∘ ნიკოლოზ ჩიხლაძე ∘ ნანა რუსაძე ∘
მთავრობის ზომისა და ეკონომიკური ზრდის დამოკიდებულების განსაზღვრის საკითხისათვის

რეზიუმე. ნაშრომში მათემატიკურ-სტატისტიკური აპარატის გამოყენებით გამოკვლეულია მთავრობის ზომისა და ეკონომიკური ზრდის დამოკიდებულება, როგორც გარკვეული ჯგუფის პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისათვის, ასევე, მსოფლიო ბანკის მონაცემებზე დაყრდნობით, საქართველოსათვის 2003-2017 წლებისათვის. ორივე შემთხვევაში გამოვლენილია საანალიზო პერიოდში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის ვარიაციის წილი, რომელიც მშპ-ის ზრდის ტემპებით აიხსნება წარმოდგენილ მოდელში.

საკვანძო სიტყვები: მთავრობის ზომა, ეფექტიანობა, კორელაცია, მშპ, ხარჯები 

შესავალი

ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში მრავალი ქვეყნის მთავრობათა ძალისხმევა ეფექტიანი სახელმწიფო სამსახურის შექმნისაკენ არის მიმართული. სახელმწიფო მმართველობის სისტემის სრულყოფა, მენეჯმენტის ახალი კონცეფციების და ტექნოლოგიების გამოყენება მნიშვნელოვანწილად უკავშირდებოდა საქმიანობის ეფექტიანობის და შედეგიანობის მაჩვენებლების გამოყენებას. [Клищ Н,2007:35]

ეფექტიანი სახელმწიფო მართვისთვის აუცილებელია სახელმწიფო მართვის რესურსებისა და მეთოდების შეხამება არსებულ შესაძლებლობებსა და რისკებთან. სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკურ ცხოვრებაში ჩარევის აუცილებლობისა და ზომის განსაზღვრა არის ეფექტიანი სახელმწიფო მენეჯმენტის ერთ-ერთი მთავარი მაჩვენებელი.

სახელმწიფო მართვის ეფექტიანობის შეფასებისათვის მიზანშეწონილია გამოვიყენოთ აპრობირებული მაჩენებელი -  მთავრობის ზომა (Government Size).  

სამეცნიერო ლიტერატურაში „მთავრობის ზომის“ ანალიზისათვის შემდეგ  მაჩვენებლებს იყენებენ:

-  სახელმწიფო სექტორში დასაქმებულთა რიცხოვნობის თანაფარდობა ეკონომიკაში დასაქმებულთა მთლიან რიცხოვნობასთან (%);

- სახელმწიფო აქტივების ხვედრითი წილი ქვეყნის მთლიან აქტივებში (%);

-  სახელმწიფო ინვესტიციების ხვედრითი წილი ქვეყანაში განხორციელებულ ინვესტიციებთან (%);

-  სახელმწიფო სექტორის გამოშვება;

- სახელმწიფო ხარჯების თანაფარდობა მთლიან შიდა პროდუქტთან (მშპ) (%);

- საბიუჯეტო შემოსავლების ხვედრითი წილი მშპ-ში (%).

სხვადასხვა წყაროების განხილვამ ცხადყო, რომ ყველაზე ხშირად „მთავრობის ზომის“ დასახასიათებლად იყენებენ სახელმწიფოს საბიუჯეტო ხარჯების ხვედრით წილს მშპ-ში (%). იგი გვიჩვენებს საზოგადოების მიერ ფორმირებული დოვლათიდან („ტორტიდან“) რა ნაწილი იხარჯება სახელმწიფოს მიერ საქონლისა და მომსახურების მისაწოდებლად საზოგადოების მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. წინამდებარე ნაშრომში ჩვენ სწორედ ამ მეთოდს დავეყრდენით (მხედველობაშია მისაღები ზოგადი კანონზომიერება - არაეკონომიკური დანიშნულების ხარჯები (სოციალური, ეკოლოგია, თავდაცვა, უსაფრთხოება და სხვა) მოკლევადიან პერიოდში პირდაპირ ვერ აისახება ეკონომიკურ ზრდის მაჩვენებლებში).

თეორიული და ემპირიული კვლევების საფუძველზე მკვლევართა ერთმა ნაწილმა (Barro R.J., Armey R. და სხვ.) შეიმუშავა Ո მრუდი, რომლის მიხედვითაც გარკვეულ წერტილამდე სამთავრობო ხარჯების ზრდა ხელს უწყობს ეკონომიკურ ზრდას, ხოლო ამ წერტილის მიღმა უკვე ეკონომიკური ზრდა შემცირებას იწვევს. ეს თითქოს ლოგიკურიცაა, რამდენადაც კეინსურ მოდელში სამთავრობო ხარჯები ასტიმულირებს ეკონომიკურ ზრდას ერთობლივი მოთხოვნის ზრდით (განსაკუთრებით განათლებისა და ინფრასტრუქტურის ნაწილში). თუმცა, თუ „სახელმწიფოს ზრდა“ პერმანენტულია და კერძო სექტორს აღემატება, უკუგება იწყებს შემცირებას და ანელებს ეკონომიკურ ზრდას.

სამეცნიერო ლიტერატურაში მთავრობის ზომისა და მშპ-ის ტემპებთან შესაბამისობის მიმართ არაერთგვაროვან დამოკიდებულებას ვხვდებით. მეცნიერთა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ მათ შორის უარყოფითი კორელაციაა, ხოლო მეორე ნაწილის აზრით, ამ სიდიდეებს შორის ფიქსირდება დადებითი კორელაცია.

მეტად მნიშვნელოვანია გამოკვლევა, რომელიც მიეძღვნა სხვადასხვა ქვეყნებს (ეუთო და სხვა 60 ქვეყანა) და მოიცვა 37 წლიანი პერიოდი (1960-1996). ამ ქვეყნებში დაფიქსირდა უკუპროპორციული დამოკიდებულება  მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრით წილსა და მშპ-ის ზრდის ტემპებს შორის. სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილი 10%-ანი მატება ეკონომიკურ ზრდას ამ ქვეყნებში საშუალოდ 1%-ით ამცირებს, ხოლო თუ სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილი აჭარბებდა 60%-ს, ეკონომიკური ზრდა 1,6%-ით იკლებს. [Gwartney…1998:10]

განვიხილოთ ზემოთ აღნიშნული დამოკიდებულება პოსტსოციალისტურ სახელმწიფოებში. ჩვენს მიერ შეირჩა 10 ქვეყანა (იხ. ცხრ. 1). საზოგადოდ, პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში სახელმწიფო მმართველობამ ღრმა შინაარსობრივი ცვლილებები განიცადა და ისეთ მნიშვნელოვან პრინციპებზე აიგო, როგორიცაა დემოკრატიულობა, ლეგიტიმურობა და ტრანსპარენტულობა. სახელმწიფო მმართველობის ორგანოების მისწრაფება მიაღწიონ საკუთარი ფუნქციების შესრულებისას გამჭვირვალობას და სიცხადეს სამოქალაქო საზოგადოებისათვის, ამ ორგანოთა საჯარო მართვის პრინციპებზე გადასვლა მოითხოვა. აღნიშნულმა, თავის მხრივ, განაპირობა ინსტიტუციონალური გარდაქმნების აუცილებლობა, რომელიც ამ ტიპის ქვეყნებში სხვადასხვა ტემპებით და სცენარებით მიმდინარეობს. შესაბამისად, განსხვავებულია სახელმწიფო ხარჯების მოცულობები და მათი ხვედრითი წილი მშპ-ში.

ცხრილი 1

მშპ-ის ზრდა და ხარჯების ხვედრითი წილი მშპ-ში ზოგიერთ პოსტსაბჭოთა

ქვეყნებში 2010-2015 წლებში, %[1]

შერჩეული ქვეყნების ნაკრებში მთავრობის ზომის მაღალი სიდიდით (35-45%) გამოირჩევა ლიტვა, ლატვია, ესტონეთი, ბელორუსი და აზერბაიჯანი. ბალტიისპირეთის სახელმწიფოებში, როგორც ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში აღნიშნულს სახელმწიფო სექტორის მიმართ მაღალი ევროპული სტანდარტი განაპირობებს. რაც შეეხება ბელორუსსა და აზერბაიჯანს, აქ სახელმწიფო სექტორის მაღალი ხვედრითი წილი ფიქსირდება, რაც მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯების მაღალ ხვედრით წილს განაპირობებს.

ნახაზზე მოტანილი მონაცემები ასახავს კავშირს სახელმწიფოს ზომის ცვლილებასა და ეკონომიკური განვითარების ტემპების ცვლილებას შორის. წრფივი გრაფიკი,  რომლის პარამეტრებიც შეფასებულია უმცირეს კვადრატთა მეთოდით, გვიჩვენებს, რომ ამ ქვეყნებში მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯებსა და ეკონომიკის ზრდის ტემპებს შორის კავშირი - უკუპროპორციული ხასიათისაა (იხ. ნახ. 1).

ნახაზი 1

სახელმწიფოს ზომისა და ეკონომიკური განვითარების ტემპების ცვლილების დინამიკა პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში

 

რეგრესული განტოლების პარამეტრები, რომელიც ნახაზზეა დატანილი, მიგვანიშნებს, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის ზრდა მშპ-ში ყოველი 10%-ით იწვევს მშპ-ის ტემპების შემცირებას 1,8%-ით. R² კოეფიციენტის მნიშვნელობა 0,276 მიანიშნებს, თუ როგორია საანალიზო პერიოდში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის ვარიაციის წილი, რომელიც  მშპ-ის ზრდის ტემპებით აიხსნება აქ წარმოდგენილ მოდელში.

წარმოდგენილი რეგრესული განტოლებით ირკვევა, რომ 20%-ანი სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის შემთხვევაში მშპ-ის ზრდის ტემპი საშუალოდ 6%-ს შეადგენს. თუ სახელმწიფო ხარჯები გაიზრდება, მშპ-ის ზრდის ტემპი შერჩეული ქვეყნების ერთობლიობაში დაეცემა. ამდენად, „დიდი ქვეყნის” არსებობა საზოგადოებისათვის თავისებური ტვირთია, გადასახადია, რომელიც ანაზღაურდება ეკონომიკური ზრდის დაბალი ტემპებით.

წრფივ რეგრესიასთან დაკავშირებით უნდა გავითვალისწინოთ, რომ თეორიულად სახელმწიფო ხარჯების დონე შეიძლება იმდენად დაბალი აღმოჩნდეს, რომ სახელმწიფომ ვეღარ შეძლოს ძირითადი ფუნქციების შესრულება. პრაქტიკაში აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული ქვეყნის სპეციფიკა, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა, რაც კონკრეტული გაანგარიშებების საფუძველზე მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის და მშპ-ის ზრდის ტემპების შეთანაწყობის საშუალებას მოგვცემს.

საქართველოში სამთავრობო პოლიტიკა ამა თუ იმ დოზით ყოველთვის ითვალისწინებდა მთავრობის ზომის შემცირებას, თუმცა ამას არცთუი შვიათად დეკლარირების ხასიათი ჰქონდა.[2]

პოსტკომუნისტურ საქართველოში მთავრობამ გაატარა ზედაპირული ხასიათის ცვლილებები, რამაც კიდევ უფრო გაართულა არსებული პრობლემა. 1992-2003 წლებში ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულების რაოდენობა გაზარდა და საქართველო ცხრა მხარედ დაყო. ამით მივიღეთ მმართველობის შემდგომ ბიუროკრატიზაცია და არაეფექტურობა. 2003-2012 წლებში ხელისუფლებამ რაიონებს სახელი გადაარქვა და 1000-მდე თვითმმართველი ერთეული მუნიციპალიტეტებად გარდაიქმნა. ამ მიდგომით მცირე სასოფლო თემიც, მოზრდილი სოფელიც და ქალაქიც ახალ მუნიციპალიტეტებად იქცა. ამ პერიოდში გაუქმდა სოფლის საკრებულოები და დაწესდა ადმინისტრაციული ერთეულის რწმუნებულის თანამდებობა, რომელსაც მუნიციპალიტეტის გამგებელი ნიშნავდა. მას ჰქონდა  მუნიციპალიტეტის საქმიანობასთან კოორდინირების  ფუნქცია. 

2012 წელს ხელისუფლების ცვლილებით შეიქმნა ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული რეფორმის გატარების მცდელობა. კერძოდ,  მუნიციპალიტეტებსა  და თვითმმართველ ქალაქებს (მათი რაოდენობა 5-დან 12-მდე გაიზარდა) გადასცა მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული და სოციალურ-ეკონომიკური უფლებამოსილებები. ეს რეგიონული დეცენტრალიზაციისაკენ გადადგმული კიდევ ერთი ნაბიჯი იყო. თუმცა 2017 წლიდან თვითმმართველი ქალაქების რიცხვი კვლავ 5-მდე შემცირდა. [რუხაძე, 2016:3]

ვეთანხმებით მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ეს რეფორმაც მხოლოდ ნაწილობრივი და არასრულია. კერძოდ, აუცილებლად უნდა შემცირებულიყო მუნიციპალიტეტების უაღრესად დიდი რაოდენობა. უნდა გადაწყვეტილიყო ბიუროკრატიზაციის პრობლემა, რაც ზრდის საბიუჯეტო ხარჯებს და ამცირებს მართვის ეფექტიანობას.

ბიუროკრატიზაცია სახელმწიფო ხარჯების ზრდის უმთავრესი წყაროა. საჯარო სამსახურში 2004 წლიდან განხორციელებული ინსტიტუციური ცვლილებების შედეგად შემცირდა სახელმწიფო ინსტიტუტების რაოდენობა, ასევე, მოხდა ზოგიერთი მათგანის გამსხვილება. შესაბამისად, საჭირო გახდა საჯარო მოხელეთა რიცხოვნობის ოპტიმიზაცია. საჯარო სამსახურის რეფორმის ფარგლებში სამინისტროების თანამშრომელთა რაოდენობა (2004-2005 წლებში) 102571-იდან 66615-მდე (35%-ით), ხოლო თანამშრომელთა რაოდენობა საქვეუწყებო დაწესებულებებში 23769-იდან 8237-მდე (65%-ით) შემცირდა.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2007-2017 წლებში სახელმწიფო სამსახურში დასაქმებულთა რიცხოვნობა 37,5 ათასი კაცით შემცირდა (321,3 ათასიდან 283,8 ათას კაცამდე). სახელმწიფო სექტორში დასაქმებულთა ხელფასი ამავე პერიოდში 2,74-ჯერ გაიზარდა ხოლო არასახელმწიფო სექტორში დასაქმებულთა ხელფასი - 2,26-ჯერ. [საქსტატი...2017:47]

2014-2017 წლებში საჯარო სამსახურში დასაქმებულთა რიცხოვნობა 16686 კაცით შემცირდა. 2014-2015 წლებში ბევრ თვითმმართველობაში განხორციელდა რეორგანიზაცია-ოპტიმიზაცია, რამაც საშტატო რიცხოვნობის შემცირება გამოიწვია (იხ.ცხრ.2). რეგიონულ ჭრილში ჩატარებული ანალიზი ცხადყოფს, რომ 2014-2015 წლებში შემცირება არათანაბარზომიერებით ხასიათდებოდა სხვადასხვა რეგიონის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში. [რუსაძე, 2017:308]

ცხრილი 2

საჯარო სტრუქტურებში დასაქმებულთა[3]

რიცხოვნობა 2014-2016 წლებში (კაცი)

ბოლო წლებში მიმდინარე ცვლილებებს და დინამიკას კარგად ახასიათებს ქვეყნის ყოველ 1000 მოქალაქეზე საჯარო მოსამსახურეთა რიცხოვნობა.

როგორც ნახაზი გვიჩვენებს (იხ.ნახ. 2), ტენდენცია (კლების) პოზიტიურია. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ 2015 წლის მონაცემი მიღებულია მოსახლეობის აღწერის ახალი მაჩვენებლით, რომლითაც მოსახლეობის რიცხოვნობა 777 ათასი კაცით არის   შემცირებული, რამაც ხელი შეუწყო ამ ტენდენციის ფორმირებას. [რუსაძე, 2018: 59]

ნახაზი 2

საჯარო მოსამსახურეთა რაოდენობა საქართველოს ყოველ

1000 მოქალაქეზე 2013-2017 წლებში

 

საქართველოს ზომის და ტიპის ქვეყნებში ბიუროკრატიის ზრდა, დაბალი სახელმწიფოებრივი ცნობიერება, ნეპოტიზმი, „ერთგულების ვერტიკალი“ პერსონალიებისადმი (და არა ფასეულობებისადმი) ჯერადად ზრდის სახელმწიფო ხარჯების არეფექტიანობას, ამ ხარჯების უყაირათოდ და ცალკეულ კორუმპირებულ პირთა ხელში მოხვედრის, განაწილებული სახსრების სხვა ქვეყნებში (მათ შორის ოფშორებში) გატანის ალბათობას.  მოკლედ, დაბალი სახელმწიფოებრივი ცნობიერების მმართველი ძალის პირობებში, ბიუროკრატიის მცდელობას „მშპ-ის ტორტის“ რაც შეიძლება დიდი ნაწილი მიითვისოს დაუმსახურებლად და უსამართლოდ, აუცილებლად მივყავართ წარმოებისა და განაწილების ეფექტიანობის, ანუ  ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლების შემცირებამდე. [არჩვაძე, 2002:54]

ცალკე განვიხილოთ საქართველოში სახელმწიფოს ზომის  და მშპ-ის ზრდის ტემპის დინამიკა 2003-2017 წლებში. ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი მოვლენებიდან აღსანიშნავია:

- სამთავრობო ცვლილებები (2-ჯერ);

- ლიბერალიზაციისაკენ მიმართული საგადასახადო კანონმდებლობის ცვლილებები;

- ჩრდილოვანი ეკონომიკის მასშტაბების შემცირება;

- საქართველოს ევროპასთან ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმება;

- მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი;

- რუსეთ-საქართველოს ომი 2008 წლის აგვისტოში;

საანალიზო პერიოდში იზრდებოდა მშპ 8564 ათასი ლარიდან (2003 წელს) 2017 წლის 38042 ათას ლარამდე (4,4-ჯერ მიმდინარე ფასებით). [საქსტატი...2017:17] მშპ-ის ზრდის თანამდევი პროცესი, ბუნებრივია იყო სახელმწიფო ხარჯების ზრდაც: ეს მაჩვენებელი სახელმწიფო ინსტიტუტების ფორმირებისა და კორუფციის შეზღუდვის ფონზე 1610 ათასი ლარიდან 9664 ათას ლარამდე გაიზარდა (6-ჯერ). ასევე, მთავრობის ზომაც განუხრელად იზრდებოდა. 2003 წელს მან 18,8% შეადგინა, 2007 წელს 25,8%, ხოლო 2017 წელს - 25,4%. მშპ-ის საშუალოწლიური ზრდის ტემპი 5,7% იყო, ხოლო მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრით წილის საშუალო მაჩვენებელმა 26,2% შეადგინა (იხ.ნახ.3).

ნახაზი 3

მშპ-ის და სახელმწიფო ხარჯების დინამიკა

საქართველოში 2003-2017 წლებში (მლნ.ლარი)

           

მსოფლიო ბანკის მონაცემებზე დაყრდნობით, რომელიც ნაწილობრივ 1-ლ ცხრილში გვქონდა მოტანილი (2010-2015 წლები), გავაანალიზეთ სახელმწიფოს ზომის ცვლილებასა და ეკონომიკური განვითარების ტემპების ცვლილებას შორის კავშირი საქართველოში 2003-2017 წლებში (იხ. ნახ. 4). [მსოფლიო ბანკი, 2018]

ნახაზი 4

სახელმწიფოს ზომის ცვლილებასა და ეკონომიკური განვითარების ტემპების ცვლილებას შორის კავშირი

საქართველოში 2003-2017 წლებში

 

წრფივი გრაფიკი,  რომლის პარამეტრებიც შეფასებულია უმცირეს კვადრატთა მეთოდით, გვიჩვენებს, რომ გრძელვადიან პერიოდში მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯებსა და ეკონომიკის ზრდის ტემპებს შორის კავშირი შეიძლება ატარებდეს უკუპროპორციულ ხასიათს. R² კოეფიციენტის მნიშვნელობა 0,634 მიანიშნებს, თუ როგორია საანალიზო პერიოდში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის ვარიაციის წილი, რომელიც  მშპ-ის ზრდის ტემპებით აიხსნება წარმოდგენილ მოდელში.

არსებობს სხვა კვლევები, რომლებიც ეყრდნობიან საქართველოში 2002-2008 წლებში მშპ-ში საბიუჯეტო შემოსავლების ხვედრით წილსა და მშპ-ის ზრდის ტემპებს შორის კავშირის გამოვლენას. კვლევამ დააფიქსირა: სახელმწიფო ხარჯების ერთი პროცენტით ზრდა ეკონომიკას ზრდის  0.06%, საბიუჯეტო შემოსავლების ერთი პროცენტით ზრდა კი 0.12% ასტიმულირებს ეკონომიკას, კაპიტალის ფორმირების ერთი პროცენტით ზრდა ეკონომიკის ზრდას იწვევს 0.15%. [ტაბაღუა, 2009:11]

ზოგიერთი ავტორი კი მიიჩნევს, რომ 2016-2020 წლის პროგნოზით, რომელიც ეყრდნობა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მაჩვენებლებს, მთავრობის ზომის 1%-ით შემცირება იწვევს ეკონომიკის ზრდის ტემპის 0,16%-ით დაჩქარებას. [ბერიძე, 2016:43]

აკად. ვლ.პაპავას აზრით, ცალკეული ქვეყნებისა და რეგიონების ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლების შედარებისას საყოველთაოდ აღიარებულ პრობლემას მკვეთრი ზრდის ეფექტის არსებობა წარმოადგენს, რის გამოც ამ მაჩვენებლების უშუალო შედარება პრაქტიკულად შეუძლებელია. იგი გვთავაზობს საკითხის კვლევისას მოვახდინოთ მკვეთრი ზრდის ეფექტის ელიმინირება, რის შემდეგაც შესაძლებელია უფრო ადეკვატური სურათის მიღება. [პაპავა, 2014:35]

მთავრობის ზომასთან მიმართებით საინტერესოა სხვა ქვეყნებში არსებული ვითარების შესწავლა-გაანალიზება. ჩვენ შევადგინეთ 12 სახელმწიფოსაგან შემდგარი ნაკრები, რომლებიც განსხვავებულია ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული მოწყობით, მაგრამ  მოსახლეობის რიცხოვნობით შედარებით თანაბარზომადი ქვეყნებია. (იხ. ცხრ. 3). ცხრილის მონაცემები საშუალებას გვაძლევს შევადაროთ სამინისტროების რაოდენობა ამ ქვეყნებში, განვიხილოთ თანაფარდობები მნიშვნელოვან მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთან - მთლიან შიდა პროდუქტთან (მშპ) მიმართებით.[4] ამ ჯგუფში სამინისტროების რაოდენობით ლიდერია პოლონთი (19 სამინისტრო), აგრეთვე უკრაინა და ნორვეგია (18 სამინისტრო). „მცირე მთავრობები“ დაფიქსირდა უნგრეთში, ნიდერლანდებსა და მოლდოვაში (8-9 სამინისტრო).

ანალიზმა ცხადყო, რომ მნიშვნელოვანი დიფერენციაცია შეინიშნება სამინისტროთა რაოდენობაში საშუალოდ 1 მლნ. მოსახლეზე გაანგარიშებით. როგორც მოსალოდნელი იყო, აქ ლიდერობენ პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკები: ლატვია (6,84), სომხეთი (5,86) და საქართველო (2,56). მაღალია ეს მაჩვენებელი ნორვეგიაშიც, რაც ეკონომიკის მაღალი დონის მიუხედავად (75245 ათასი დოლარი საშუალოდ მოსახლეობის ერთ სულზე) მოსახლეობის მცირე რიცხოვნობით აიხსნება.

ცხრილი 3

სამინისტროების რაოდენობა და მათი თანაფარდობა

მშპ-თან ქვეყნების მიხედვით 

საინტერესო შედეგები მოგვცა ქვეყნების ამ ჯგუფში ერთ სამინისტროზე გათვლილმა მშპ-მა. იგი კვლავ პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკებშია ყველაზე დაბალი:  სომხეთი (0,7), მოლდოვა (0,9) და საქართველო (1,5). ზემოთ დასახელებულ ლატვიას ამ მხრივ შედარებით მაღალი მაჩვენებელი აქვს - 2,3 მლრდ.დოლარი, ხოლო მისი მშპ მოსახლეობის ერთ სულზე გაანგარიშებით 7,8-ჯერ მეტია მოლდოვაზე, 4-ჯერ სომხეთზე, 4,1-ჯერ საქართველოზე და მნიშვნელოვნად აღემატება უკრაინის მაჩვენებელს.

ცხრილი 4

პარლამენტართა რაოდენობა ყოველ 100 ათას მოქალაქეზე და

მშპ მოსახლეობის ერთ სულზე ქვეყნების მიხედვით[5]

რაც შეეხება საკანონმდებლო ხელისუფლებას, შევარჩიეთ 14 ქვეყანა, სადაც შევიტანეთ როგორც განვითარებული და განვითარებადი, ისე პოსტსაბჭოთა ქვეყნები. ცხრილიდან ირკვევა, რომ საქართველო საკანონმდებლო ორგანოს წევრთა მრავალრიცხოვნებით გამოირჩევა, რამდენადაც აქ საშუალოდ 100 ათას მოქალაქეს 4 პარლამენტარი ემსახურება (იხ. ცხრ. 4). მცირერიცხოვან სახელმწიფოებში ეს მაჩვენებელი 1-2 დიაპაზონშია. მხოლოდ ლიტვაში იგი აღწევს 4,81-ს, თუმცა ლიტვის მშპ მოსახლეობის ერთ სულზე 4,3-ჯერ აღემატება საქართველოს მაჩვენებელს. 

დასკვნები

1. „დიდი ქვეყნის” არსებობა საზოგადოებისათვის თავისებური ტვირთია, გადასახადია, რომელიც ანაზღაურდება ეკონომიკური ზრდის დაბალი ტემპებით. სახელმწიფოს როლის მინიმიზაცია ბიუროკრატიის შემცირებასაც უწყობს ხელს და გადასახადების შემცირებასაც, რომელიც მის შენახვას ემსახურება;
2. აუცილებელია ზარალიანი/დუბლირებადი სახელმწიფო ფუნქციების და მომსახურებების შემცირება, ასევე შიგა ორგანიზაციული საქმიანობის გაუმჯობესებით რიგი პროცესების და პროცედურების სახსრების ეკონომია. ეს სახელმწიფო მმართველობაზე გაწეული დანახარჯების შემცირებასთან ერთად ბიზნესის სახელმწიფო სტრუქტურებთან დანახარჯების შემცირებასაც უწყობს ხელს და კონკურენციასაც ავითარებს;
3. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში დასაქმებულთა რიცხოვნობის ანალიზი საშუალებას იძლევა დავასკვნათ, რომ მოქალაქეთა რიცხოვნობასთან თანაფარდობაში საჯარო მოხელეთა რაოდენობა საქართველოში ერთ-ერთი მაღალი მაჩვენებლით ხასიათდება. სწორედ ეს მიგვანიშნებს, საჯარო სამსახურებში ადამიანური რესურსების  ეფექტიანად გამოყენების გადაუდებელი აუცილებლობის შესახებ;
4. სახელმწიფო ზომის კვლევისას და „მცირე მთავრობის“  ფორმირებისას პრაქტიკაში აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული ქვეყნის სპეციფიკა, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა, რაც კონკრეტული გაანგარიშებების საფუძველზე მშპ-ში სახელმწიფო ხარჯების ხვედრითი წილის და მშპ-ის ზრდის ტემპების შეთანაწყობის საშუალებას მოგვცემს.
5. დაუშვებელია მოვახდინოთ სამინისტროების შერწყმა-მიერთება რაიმე სუბიექტური მოსაზრებების ან პირთა ჯგუფის გადაწყვეტილებით წინასწარი, გამოწვლილვითი შესწავლა-ანალიზის გარეშე. ამისათვის აუცილებელია სახელმწიფოს ოპტიმალური ზომის განსაზღვრა და აღმასრულებელი ხელისუფლების სტრუქტურის მასზე „მორგება“;
6. სამინისტროების ოპტიმალური რაოდენობის განსაზღვრისას აუცილებელია თითოეული მათგანის უფლებამოსილებების და სამუშაოთა აღწერილობების დეტალიზაცია და შედარება. აღნიშნულის გარეშე შეუძლებელი იქნება ეფექტიანი გადაწყვეტილების მიღება. 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. არჩვაძე ი., 2002, რა ფერისაა მილიარდი? - თბილისი, გვ.54.
2. ბერიძე გ., 2016, მთავრობის ზომის ეკონომიკურ ზრდაზე გავლენის ანალიზი. ჟ. „ეკონომიკა და საბანკო საქმე“, ტ. 4, №2, გვ. 43. https://www.nbg.gov.ge/uploads/journal/2016/2/III.pdf
3. მსოფლიო ბანკი http://databank.worldbank.org
4. პაპავა ვ. 2014, მკვეთრი ზრდის ეფექტი და პოსტკრიზისული ეკონომიკური ზრდა. ჟ. „ეკონომიკა და საბანკო საქმე“, ტ. 2, №1, გვ. 35. https://www.nbg.gov.ge/uploads/journal/2014/statia3.pdf
5. რუსაძენ., 2017,საჯარო მმართველობის ეფექტიანობის ამაღლების საკითხისათვის (ტერიტორიული ასპექტები). საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციის „გლობალიზაცია და ბიზნესის თანამედროვე გამოწვევები“ შრომების კრებული. სტუ, გვ. 308.
6. რუსაძე ნ., 2018, საჯარო მმართველობის ეფექტიანობის ამაღლების ძირითადი მიმართულებები (იმერეთის რეგიონის მაგალითზე). ქუთაისი, აკ. წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა.  გვ. 59.
7. რუხაძე ვ., 2016,საქართველოს ახალი ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული მოწყობა: ქართული სახელმწიფოს გადაუდებელი ამოცანა. გვ.3. http://www.accentnews.ge/ge/news/details/11693
8. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. საქართველოს სტატისტიკის წელიწდეული 2017. თბილისი, 2018. http://geostat.ge/cms/site_images/_files/yearbook/Yearbook_2017.pdf
9. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი 2017. თბილისი, 2018. http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/nad/Press%20release%20GDP%202017_Geo.pdf
10. ტაბაღუა ს., 2009, მთავრობის ზომის ზეგავლენა ეკონომიკურ ზრდაზე (საქართველო 2002-2008 წლებში). საქართველოს ეკონომიკური კვლევების ბიურო, თბილისი, 2009. გვ.11. http://www.edu.gber.ge/uploads/files_90_1.pdf
11. GwartneyJ., Lawson R., Holcombe R., 1998, The Size and Functions of Government and Economic Growth. გვ.10 http://www.civilwarcause.com/relationship/sizefunctiongovt.pdf
12. Клищ Н.,2007.Показатели эффективности и результативности профессиональной служебной деятельности государственных гражданских служащих. – М.: ГУ-ВШЭ, 2007. გვ. 35.

---